Γιάννης Δούμος: Υποχρεωτικές νοσηλείες - Μια ιστορία παταγώδους αποτυχίας. (ΕφΣυν, 22.08.2025)

Σύνδεσμος αρχικής δημοσίευσης: Υποχρεωτικές νοσηλείες - Μια ιστορία παταγώδους αποτυχίας | ΕΦΣΥΝ

Ας ξεκινήσουμε περιγράφοντας τι σημαίνει μια εισαγγελική παραγγελία υποχρεωτικής νοσηλείας για τον ψυχικά πάσχοντα. Όταν ενεργοποιηθεί, ο ασθενής ουσιαστικά αποστερείται την ιδιότητα του ατόμου. Δεν χάνει απλώς την ελευθερία του, αλλά χάνει το δικαίωμα του να συναινεί ή να αρνείται επεμβάσεις στο σώμα του. Χαρακτηριστικά, ένας βαρυποινίτης διατηρεί το δικαίωμα στην ιατρική συναίνεση. Είναι ένα μέτρο τελευταίας γραμμής που λαμβάνεται όταν η ψυχική η σωματική υγεία κάποιου βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο και έχουν εξαντληθεί οι τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να οδηγηθεί σε μια εκούσια νοσηλεία.  

Για αυτό το λόγο περιμένει κανείς ότι είναι ένα μέτρο το οποίο στη χώρα μας χρησιμοποιείται με μεγάλη φειδώ και γύρω από αυτό τηρούνται αυστηρά νομικά κριτήρια και διαδικασίες, η πολιτεία κάνει ότι μπορεί για να αποτρέπει το να φτάνει ένας ψυχικά πάσχοντας σε αυτό το σημείο και υπάρχει ειδική μέριμνα και προστασία για ανηλίκους. Φυσικά και όχι. 

Τα νούμερα, όταν υπάρχουν, είναι πιο εξωφρενικά ακόμα και από τη φαντασία του πιο απαισιόδοξου. Για τη διερεύνηση των ακούσιων εισαγωγών στην Ελλάδα διεξήχθησαν δύο μεγάλα ερευνητικά προγράμματα: α) η Μελέτη Ακούσιων Νοσηλειών στην Ελλάδα (MANE, 2017-2020) και β) η Μελέτη Ακούσιων Νοσηλειών στην περιφέρεια της Αττικής (ΜΑΝΑ, 2011-2017). Οι μελέτες αυτές αποκαλύπτουν ότι την περασμένη δεκαετία περίπου 60% των νοσηλευόμενων ασθενών στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ) εισήχθησαν ακούσια (MANA) [i], ενώ το ποσοστό αυτό παραμένει περίπου το ίδιο για την Ελλάδα γενικότερα (MANE), όπου το 57% των νοσηλειών των ασθενών γίνεται ακούσια με εισαγγελική εντολή και συνοδών περιοριστικών μέτρων. Όπως καταδεικνύουν τα αποτελέσματα του MANA, το 69,8% των εισαγωγών κινητοποιείται από συγγενείς και το 30,2% από την αστυνομία ή απευθείας από τον εισαγγελέα. Αξιοσημείωτη είναι η ραγδαία αύξηση των ποσοστών ακούσιας νοσηλείας που καταγράφονται μετά το 2012. Συγκεκριμένα, τα ποσοστά διακυμάνθηκαν ως εξής: από 56,6% το 2012 σε 63,5% το 2013 και σε 74,5% το 2014[ ii]. Πρόσφατα ευρήματα σε μελέτη με στοιχεία από το ΨΝΑ απεικονίζουν ότι επί του παρόντος το 97,2% των εισαγωγών είναι ακούσιες και γίνονται μέσω της «έκτακτης οδού», όπου οι ασθενείς προσέρχονται στο νοσοκομείο συνοδευόμενοι από περιπολικά της αστυνομίας και μόλις το 2,4% με ΕΚΑΒ [ iii, iv ]

Για τους εφήβους τα πράγματα είναι ακόμα πιο αποθαρρυντικά. Τα στοιχεία λένε πως από 1ης Ιανουαρίου 2019 έως 31 Δεκεμβρίου 2021, διάστημα που περιλαμβάνει τα μεγάλα lockdown που ταλαιπώρησαν τους κατοίκους της χώρας μας και κράτησαν τα σχολεία κλειστά, η Εισαγγελία Ανηλίκων ασχολήθηκε με 663 υποθέσεις ακούσιας νοσηλείας, οι 459 εκ οποίων ήταν παιδιά και έφηβοι, ενώ μόνο 254 περιπτώσεις παρέμειναν σε ψυχιατρική δομή για νοσηλεία.

Η κυβέρνηση έχει διορίσει έναν ψυχίατρο, τον κ. Βαρτζόπουλο, ως υπεύθυνο για την ψυχική υγεία. Στο βιογραφικό του δηλώνει ότι είναι ειδικευμένος σε θέματα νομικής ψυχιατρικής και το κλινικό του έργο συνίσταται στο ότι ήταν επιστημονικός διευθυντής ιδιωτικής κλινικής. Πόσο τον προβληματίζει αυτό; Σε ερώτηση που δέχτηκε το 2021 με βάση τα παραπάνω στοιχεία δηλώνει: «Δεν υπάρχουν ούτε θα υπάρξουν ποιοτικά στοιχεία. Η πανδημία κατά τη διάρκεια του οξέως εγκλεισμού είναι δυνατόν να αυξήσει τις επιθετικές τάσεις ενός ατόμου που έχει την προδιάθεση, όπως και τις τάσεις αυτοκτονίας κάποιου που φοβάται. Μετά, η έννοια των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων είναι εντελώς σχετική». Δηλαδή αντί να διατρανώσει όπως θα γινόταν σε ένα σύγχρονο σύστημα υγείας ότι θα χρηματοδοτηθεί έρευνα ώστε να αναλυθούν τα αίτια αυτής της κατάστασης και να υπάρξει επιστημονική πρόταση για βελτίωση δηλώνει ότι κάθε έρευνα είναι περιττή, δεν πειράζει που υπάρχει πλημμελής καταγραφή ποιοτικών στοιχείων, δε θα προσπαθήσουμε καν να την βελτιώσουμε αλλά επιστημονική αλήθεια είναι η διαισθητική απάντηση που δίνει ο ίδιος. 

Δεν σταματάει μόνο εκεί όμως ο Βαρτζόπουλος. Επιβεβαιώνει πως «η πραγματικότητα είναι ότι και το ευρύτερο διάστημα, από το 2018 έως το 2022, αυξήθηκαν σημαντικά οι ακούσιες νοσηλείες ανηλίκων. Από το σύνολο των περιστατικών παιδιών και εφήβων που διακομίστηκαν σε νοσοκομεία με εισαγγελική εντολή, σε ψυχιατρική μονάδα ενηλίκων νοσηλεύτηκε το 74%.» Στο δυστοπικό σενάριο όπου έφηβοι νοσηλεύονται σε κλινικές ενηλίκων ο υφυπουργός αντί να απαντήσει πως είναι κάτι ιδιαίτερα προβληματικό που πρέπει άμεσα να λυθεί, απαντά πως  «η νοσηλεία εφήβων άνω των 16 ετών πολλές φορές είναι επιβεβλημένη στις κλινικές ενηλίκων, γιατί η σωματική ανάπτυξη των παιδιών -σε περιπτώσεις που χρειάζεται καταστολή λόγω ψυχοκινητικής διέγερσης- δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε μια παιδοψυχιατρική κλινική. Κάποιος που έχει ύψος 1.80 και ζυγίζει 90 κιλά δεν μπορεί να νοσηλευτεί σε μια κλινική με 7χρονα και 10χρονα παιδιά» Είναι σα να λέμε πως στην κυβέρνηση κανείς δείχνει το φεγγάρι και εκείνη κοιτάζει το δάχτυλο. Ο εγκλεισμός ανηλίκων για αυτήν είναι μια πραγματικότητα για την οποία, το μόνο που χρειάζεται να διευθετηθεί είναι που θα κρατείται κανείς, λες και μιλάμε για  εγκληματίες παραβάτες σε ένα σωφρονιστικό σύστημα τριτοκοσμικής χώρας. 

Οι λόγοι υποχρεωτικής νοσηλείας διαμορφώνονται ως εξής: το 55% των ακούσιων νοσηλειών αποδόθηκε σε αναφερθείσα επιθετικότητα και το 34,2% σε διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής [v]. Αυτά τα αίτια δεν παραπέμπουν απαραίτητα σε ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις των ίδιων των ασθενών, αλλά συχνά μπορούν να αποδοθούν στις απόψεις του άμεσου οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος, καθώς και στα κενά στη νοσοκομειακή περίθαλψη και στην έλλειψη συνεχούς φροντίδας εντός της κοινότητας.[vi ] Με μια κριτική ματιά, φαίνεται ότι η ηλικιακή ομάδα των ασθενών παίζει καθοριστικό ρόλο στο νομικό πλαίσιο της νοσηλείας, με τα νεότερα άτομα να είναι πιο πιθανό να εισαχθούν ακούσια και μέσω της «επείγουσας οδού», συγκριτικά με μεγαλύτερους σε ηλικία ασθενείς.[vii]

Στην Ελλάδα, η ακούσια νοσηλεία αποτελεί αντικείμενο έντονων συζητήσεων, ενώ τα σχετικά ποσοστά είναι πολλαπλάσια από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να φτάνουν ακόμα και το 60% στις μεγαλύτερες πόλεις, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Επιπλέον, συνδυασμένα δεδομένα από την Πανευρωπαϊκή έκθεση «Mapping and Understanding Exclusion: Institutional, coercive and community-based services and practices across Europe», τον Συνήγορο του Πολίτη  και τη διπλή καταδίκη της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τεκμηριώνουν σοβαρές ελλείψεις στην εφαρμογή της νομοθεσίας και περιορισμό των δικαιωμάτων των ατόμων κατά την ακούσια νοσηλεία.[viii].

Τα ασφαλή συμπεράσματα που μπορεί κανείς να συνάγει από τα παραπάνω είναι σημαντικά. Το πρώτο είναι πως η ψυχική υγεία των Ελλήνων παρουσιάζει σημαντική επιδείνωση. Το δεύτερο είναι η κατάρρευση των κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας οι οποίες παρέχουν φροντίδα στους ψυχικά πάσχοντες προτού έρθει η ανάγκη για υποχρεωτική νοσηλεία. Το τρίτο είναι πως η κυβέρνηση όχι απλά δε δείχνει να προβληματίζεται από την συγκλονιστική αύξηση των εντολών υποχρεωτικής νοσηλείας αλλά δείχνει να τις θεωρεί διαδικασίες ρουτίνας και απλά ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο θα εκτελούνται.     

Ακόμα και εκεί όμως αποτυγχάνει παταγωδώς. Το 2022 ψηφίζει την τροποποίηση στο άρθρο 96 του νόμου 2071/1992 που ορίζει τις εισαγγελικές παραγγελίες προσθέτοντας το άρθρο 96Α το οποίο μεταξύ άλλων λέει για τον τρόπο εκτέλεσης της μεταφοράς του ασθενούς: « α)  Αρχικά, πραγματοποιείται επίσκεψη στον τόπο κατοικίας ή διαμονής του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή, από μικτό κλιμάκιο, το οποίο αποτελείται από έναν (1) ψυχίατρο, έναν (1) νοσηλευτή της Κοινοτικής Μονάδας Ψυχικής Υγείας της παρ. 2 και έναν (1) αστυνομικό. β) Αμέσως μετά από την επίσκεψη του μικτού κλιμακίου, ακολουθεί η μεταφορά του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή στην Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Η μεταφορά πραγματοποιείται με κατάλληλα διαμορφωμένο όχημα της Κοινοτικής Μονάδας Ψυχικής Υγείας της παρ. 2 και με τη συνοδεία του ψυχίατρου και του νοσηλευτή. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η μεταφορά του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή πραγματοποιείται, και με την συνοδεία αστυνομικής δύναμης, κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας και εφόσον ο ψυχίατρος με γραπτή βεβαίωση πιθανολογεί ότι θα απαιτηθεί, για την ασφάλεια του ασθενή ή τρίτων, η λήψη περιοριστικών μέτρων του ασθενή, προκειμένου για την αποφυγή επικείμενης αυτοκαταστροφικής ή ετεροκαταστροφικής συμπεριφοράς του, η οποία δεν μπορεί να αποφευχθεί με κατάλληλες τεχνικές αποκλιμάκωσης. Η Ελληνική Αστυνομία καλείται στη μεταφορά αποκλειστικά στην περίπτωση του τρίτου εδαφίου.» 

Τίποτε φυσικά από αυτά δεν τηρείται. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει λοιπόν ότι διατηρείται το status quo όπου ο ασθενής μεταφέρεται με περιπολικό και χειροπέδες στο νοσοκομείο όπου και εξετάζεται και κατόπιν νοσηλεύεται. Φριχτό από τη μία, θα μπορούσε όμως κανείς να πει πως από την άλλη έτσι γίνονταν πάντα τα πράγματα. Και πάλι όμως θα έπεφτε έξω, διότι αυτό που συμβαίνει είναι χειρότερο και από την παλιά πρακτική. Λόγω της πολύ μεγάλης πίεσης που ασκείται στα ψυχιατρικά νοσοκομεία από τον μεγάλο αριθμό των εισαγγελικών, συχνά δεν υπάρχει κρεβάτι με αποτέλεσμα ο ψυχικά πάσχοντας να παραμένει στα χέρια της αστυνομίας και να μεταφέρεται στο κρατητήριο. Μετατρέπεται δηλαδή από υποχρεωτικά νοσηλευόμενος σε κρατούμενο, με λιγότερα μάλιστα δικαιώματα από έναν παραβάτη η εγκληματία. 

Ταυτόχρονα, η ελληνική αστυνομία τοποθετεί τα εισαγγελικά σε χαμηλή προτεραιότητα αφήνοντας ανθρώπους που κινδυνεύει η ζωή τους 3 και 4 εικοσιτετράωρα χωρίς να παρέμβει. Οι δικαστικές και νομικές διαδικασίες  δε, που διαφυλάττουν το ότι μια υποχρεωτική νοσηλεία είναι απολύτως νόμιμη και η αφαίρεση της ελευθερίας του ατόμου εποπτεύεται σωστά από το νομικό σύστημα γίνονται απολύτως τυπικά και σε χρόνους που τους αφαιρούν κάθε νόημα. 

Τα νοσηλευτικά ιδρύματα φυσικά κάτω από αυτή την πίεση χάνουν τη δυνατότητα τους να φέρουν σε πέρας ουσιαστική ψυχιατρική περίθαλψη. Μετατρέπονται σε κλινικές βραχείας νοσηλείας από όπου ο ασθενής βγαίνει συχνά χωρίς πλήρη ύφεση και χωρίς σαφώς καθορισμένο πλάνο εξωνοσοκομειακής παρακολούθησης. Αυτό δημιουργεί το λεγόμενο «φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας» όπου ο ασθενής βγαίνει για να ξαναμπεί από την ίδια πόρτα σε λίγο και μετά ξανά και ξανά. 

Παράλληλα, η ίδια η φροντίδα κατά την διάρκεια της νοσηλείας χωλαίνει σε εγκληματικό βαθμό. Το πλήθος των περιστατικών και το απόλυτα ανεπαρκές σε αριθμό και συχνά εκπαίδευση προσωπικό έχουν σαν αποτέλεσμα η καθήλωση -το δέσιμο στο κρεβάτι δηλαδή- να αποτελεί τακτική ρουτίνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η πρακτική έχει καταλήξει και σε θανάτους ασθενών. Οι θάνατοι όμως δε συμβαίνουν μόνο λόγω της καθήλωσης αλλά και λόγω της πλημμελούς ιατρικής φροντίδας που παρέχεται στους ασθενείς που αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα και κάποιο πρόβλημα υγείας. Η ιατρική κάλυψη ψυχιατρικών κλινικών που δεν αποτελούν μέρος γενικών νοσοκομείων είναι ανεπαρκής το λιγότερο και οι ασθενείς με σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζονται με διακομιδές, αν διαγνωστούν εγκαίρως. 

Υπάρχει όμως και μια συνέπεια όχι τόσο εμφανής και πιο μακροπρόθεσμη. Στις παραπάνω δομές εκπαιδεύονται οι νέοι ψυχίατροι. Αυτό σημαίνει πως η εκπαίδευση τους, τους εξοικειώνει με την από-ανθρωποποίηση των ψυχικά πασχόντων, με πρακτικές βίας και προσβολής της προσωπικότητας, παιδοποίησης και ασυλοποίησης.

Ταυτόχρονα ο φόρτος εργασίας και τα πλημμελή αποτελέσματα, όχι μόνο κάμπτουν το πνεύμα τους και την επιθυμία τους να εργαστούν ψυχιατρικά σε βάθος, αλλά δεν επιτρέπει και την διεξαγωγή επαρκών εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε κλινικές που βουλιάζουν κάτω από το βάρος των εισαγωγών. Με απλά λόγια, εκπαιδεύουμε ψυχιάτρους που συχνά είτε ταυτίζονται με την συστημική βία των ψυχιατρείων, είτε αποστασιοποιούνται ψυχικά από το αντικείμενο τους. Σίγουρα δεν τους εκπαιδεύουμε σε αυτό που είναι πραγματικά η ψυχιατρική, δηλαδή η εξωνοσοκομειακή φροντίδα του ασθενούς με σκοπό να αποφεύγεται η αφαίρεση της ελευθερίας του ή η ψυχική του αποδιοργάνωση. 

Δυστυχώς χρειάζεται να περιμένουμε την περίπτωση κάποιας διασημότητας ώστε τα αυτιά της κοινωνίας να είναι ανοιχτά στην κατάσταση της ψυχικής υγείας στη χώρα μας. Ο υπουργός υγείας έχει βαλθεί να μας πείσει ότι το ΕΣΥ λειτουργεί πρότυπα, αποποιούμενος τις εγκληματικές ευθύνες της κυβέρνησης του και καρπωνόμενος την αυτοθυσία και τον κόπο των ανθρώπων που εργάζονται σε αυτό υπό απάνθρωπες συνθήκες, ως δικά του. 

Οι ψυχικά πάσχοντες δεν έχουν συνδικαλιστικό όργανο. Δεν μπορούν να απεργήσουν, δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν εκλογικές εκστρατείες, δεν έχουν δημόσια φωνή. Το πως φέρεται μια κοινωνία στους αδύναμους αντανακλά σε όλα τα μέλη της. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση του 80 και του 90 ήταν μια επανάσταση στο πως αντιλαμβανόμαστε τον ψυχικά πάσχοντα και την φροντίδα που πρέπει να του παρασχεθεί. Τώρα ζούμε στην εποχή που γίνεται μία αντεπανάσταση και οι αρχές της διαφύλαξης της ανθρώπινης υπόστασης, της αξιοπρέπειας και της ζωής έχουν παραμεριστεί από την παλιά αντίληψη της απομάκρυνσης του «περίεργου» από το οπτικό πεδίο μας . Ο ψυχικός πόνος αντί να γίνει αντικείμενο φροντίδας γίνεται συστημικά αντικείμενο σωφρονισμού. Ντροπή μας. 

___

i (Stylianidis et al., 2017)

ii (Stylianidis et al., 2020)

iii (Chatzisimeonidis et al., 2021)

iv - FOSTREN Country blogs ‒ Greece by Bora C., Douzenis A., Ioannou C., Stylianidis S.)

v (Stylianidis et al., 2017

vi (Chondros, 2015; Loukidou et al., 2013; Stylianidis et al., 2014)

vii (Chatzisimeonidis et al., 2021)

viii (Αποτελέσματα Ακούσιας Ψυχιατρικής Εκτίμησης σε Ψυχιατρικό Τμήμα στην Ελλάδα - Papadopoulou et. al 2023)

Λοιπές πηγές:

1) Mental health professionals’ beliefs and attitudes towards compulsory admission in Athens: a token of social stigma or good faith in psychiatry?—a cross-sectional study – Peppou et al. 

2) ΕΛΙΝΥΑΕ

3) Φύλλο Ελεύθερου Τύπου 19/04/2024

4) Rates and determinants of involuntary hospitalizations in Athens region: Are there any differences between psychiatric and general hospitals? – Peppou et al. 

5) Ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες στην Ελλάδα: Σύγχρονη έρευνα και επιπτώσεις στην πολιτική -Στέλιος Στυλιανίδης et al. 

6) Evaluation of Greek psychiatric reforms: methodological issues -  Loukidoy et al. 

7) Ακούσια Νοσηλεία: Το χάσμα μεταξύ νόμου και πράξης – Αντώνιος Κεπεσίδης (Lawspot.gr)

8) Εισαγγελία Αρείου Πάγου

9) Συνήγορος του Πολίτη

10) Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας 

*Ο Γιάννης Δούμος είναι Ψυχίατρος, Επιστημονικός συνεργάτης Ά πανεπιστημιακής ψυχιατρικής κλινικής ΕΚΠΑ, Επιστημονικός Υπεύθυνος Μονάδας Ψυχιατρικής Περίθαλψης στο Σπίτι του Ασθενούς (ΨΠΣΑ) του ΙΨΥΠΕ «Π. Σακελλαρόπουλος»,  Θεατρικός συγγραφέας.